Η πόλη του αναστέλλοντος ήλιου - κριτικές

Δυστοπικό πόνημα για τη σύγχρονη Ελλάδα
Του Μακη Πανωριου

Η πόλη του ανατέλλοντος ηλίου, μυθιστόρημα, Εκδόσεις «Μελάνι», Αθήνα 2009, σελ. 309
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Αν η βιωμένη πραγματικότητα είναι αποτέλεσμα «πολιτικής σκέψης», τότε η φαντασία νομιμοποιείται να τη μεταστοιχειώνει, τουλάχιστον λογοτεχνικά, με τα σουρεαλιστικά σύμβολα -και τον ανάλογο μύθο- που της προσφέρουν η ουτοπία και η αντιουτοπία. Και τα δύο αυτά είδη εμφανίστηκαν στο λογοτεχνικό σώμα ως αιχμηρότατα κοινωνικοπολιτικά σχόλια του συγκεκριμένου συστήματος που τα προκάλεσε.
Από την «Πολιτεία» του Πλάτωνος, την «Ουτοπία», του Τόμας Μορ, στον οποίο και οφείλουμε την ονομασία του εν λόγω είδους, έως την σκοτεινή αντιουτοπία «Ι984», του Τζορτζ Οργουελ, ο σκεπτόμενος άνθρωπος, που έχει απόλυτη επίγνωση του περιβάλλοντός του, καταθέτει τις απόψεις του επί του συστήματος που τις προκάλεσε. Επισημαίνει τις ρωγμές του, τις πληγές του και τα τραύματά του πολύ πιο καίρια, ευθύβολα και αποτελεσματικά απ’ όσο το επιχειρούν μάλλον ύποπτα οι διάφορες κομματικές αντιπολιτεύσεις του.
Οργουελικές θέσεις
Το διαπιστώνουμε στο εξαιρετικά ενδιαφέρον, απ’ αυτής της απόψεως, δυστοπικό μυθιστόρημα του πρωτοεμφανιζόμενου Δημήτρη Οικονόμου (Ιωάννινα 1974). Το ερεθιστικό πόνημά του λειτουργεί ως ένα αιχμηρότατο, σαρκαστικό, σαρδόνιο, καυστικό αλλά και πικρόχολο σχόλιο της σύγχρονης Ελλάδας. Ο μύθος του, τα φανταστικά υλικά του, και, κυρίως, τα πρόσωπα που οικοδομούν το παρακμιακό, αστικό τοπίο του δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία επ’ αυτού.
Σύμφωνα με αυτό, στο πολύ κοντινό μέλλον το πολιτικό σύστημα του Ελληνικού Εθνους είναι η Δημοκρατία της Δημόσιας… Αισθητικής, η οποία υπαγορεύει την ομοιοποίηση των πάντων. Πρωθυπουργός της χώρας είναι ο Αρίστος Συνετός ο Νεότερος, του οποίου η οικογένεια κυβερνά την Ελλάδα εδώ και πενήντα χρόνια - ένα ανακλαστικό ανδρείκελο, αλλά άκρως επικίνδυνο είδωλο του οργουελικού Μεγάλου Αδελφού. Βασικές αρχές αυτής της κατ’ ευφημισμόν Δημοκρατίας το Σεξ, η Κοινωνικότητα και η Επίδειξη. Αποκορύφωμα της γενικευμένης ευτέλειας των πάντων, η ανάθεση από τον πρωθυπουργό στον διάσημο αρχιτέκτονα Ζώη Δαμιανό ανέγερσης ενός κακόγουστου κτιρίου ως έμβλημα, σφραγίδα και ταυτότητα του σύγχρονου ολοκληρωτισμού. Ο υπόγειος σκοπός ωστόσο του εγχειρήματος είναι άλλος. Η κατεδάφιση -και εξαφάνιση- της πνευματικής κληρονομιάς, κλασικό σύμβολο της οποίας είναι η Ακρόπολη. Ο θρίαμβος της κατάπτωσης καραδοκεί προ των πυλών, την αναπόφευκτη έλευση της οποίας αδυνατεί φυσικά να αναχαιτίσει η ειρηνοποιός μυστική οργάνωση Ελεύθερη Σκέψη, την οποία εκθεμελιώνει η Δημόσια Χλεύη, κρατικό όργανο ναζιστικών προδιαγραφών φίμωσης, οποιασδήποτε προσπάθειας προόδου στον Πολιτισμό, στην Τέχνη, στην Επιστήμη, στο Πνεύμα γενικά. Ως εκ τούτου, πολύ φυσικά, να ηχεί επαναστατικά το «ποιητικό-αναρχικό» μήνυμα «Η πιο μελαγχολική πράξη είναι το Φθινόπωρο», εποχή, σύμφωνα με την αποκρυπτογράφηση του οποίου, προοιωνίζεται την έλευση ενός θλιβερού, αφάνταστα πιο σκοταδιστικού «χειμώνα».
Αποκρυπτογράφηση-ερμηνεία
Το παρακμιακό, μελλοντολογικό όραμα του Δημήτρη Οικονόμου οικοδομείται με ιδιαίτερα σαρκαστικούς τόνους. Η αποκρυπτογράφηση-ερμηνεία του όμως, είναι ακόμη πιο θλιβερή, έως αποκαρδιωτική. Πρόκειται για μια παραμορφωτική, φουτουριστική περσόνα-αντανάκλαση της σημερινής, όπως ήδη προαναφέρθηκε, Ελλάδας, που μοιάζει να οδεύει εθελοτυφλώντας προς την απώλειά της, με τη βοήθεια και των Δημοτικών Αρχόντων της, κυρίως, αλλά και του «αφελούς», απλού λαού της.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 6/10/09

Η πόλη του αναστέλλοντος ήλιου - κριτικές

Στην Αθήνα ενός μέλλοντος όχι ιδιαιτέρως μακρινού τοποθετεί την υπόθεση του πρώτου μυθιστορήματός του ο τριανταπεντάχρονος Δημήτρης Οικονόμου. Η χώρα διοικείται από την τρίτη γενιά της οικογένειας των Συνετών. Ο πρωθυπουργός Αρίστος Συνετός ο Νεότερος, εγγονός του ιδρυτή της δυναστείας, προετοιμάζεται για την τελική αναμέτρηση με ό,τι συμβολίζει το παρελθόν της πόλης, αναθέτοντας σε έναν διάσημο αρχιτέκτονα, να κατασκευάσει το Μέγαρο της «νέας εποχής»: ένα κτίριο που η μεγαλοπρέπειά του θα επισκιάζει αυτήν της Ακρόπολης.

Η «Δημόσια αισθητική» ορίζει και εγγυάται το ασφυκτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η ζωή των κατοίκων της χώρας, η «Δημόσια Χλεύη» περιμένει όλους όσοι αντιστέκονται ή με οποιονδήποτε τρόπο παρεκκλίνουν από τις επιταγές της μοναδικής επίσημης αλήθειας του καθεστώτος. Ο αρχιτέκτονας -απόγονος, σύμφωνα με το καθεστώς, «επικίνδυνων τρομοκρατών»- θα πέσει με τα μούτρα στην προσπάθεια να καταγραφεί στην ιστορία ως ο δημιουργός του μεγαλεπήβολου αυτού έργου, απολεπιζόμενος ταυτόχρονα από κάθε επικίνδυνο ίχνος της οικογενειακής του ιστορίας. Η νεαρή συνεργάτιδά του, στην οποία οφείλεται και η βασική αρχιτεκτονική ιδέα για το έργο και με την οποία ο ήρωας θα αναπτύξει μια δυνατή ερωτική σχέση, θα προσπαθήσει σταδιακά να τον αφυπνίσει και να τον πείσει να αντισταθεί μέσα από τις γραμμές μιας ιδιότυπης οργάνωσης καλλιτεχνών στην οποία και η ίδια συμμετέχει, αναλαμβάνοντας το σχετικό -και ιδιαιτέρως βαρύ- κόστος αυτής του της επιλογής.

Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για πρωτόλειο, το μυθιστόρημα είναι μια καλοστημένη και ώριμη πολιτική αλληγορία, που τοποθετείται μεν στο μέλλον, αναδεικνύει όμως με γλαφυρότητα και σαφήνεια πλείστα όσο διακυβεύματα του παρόντος, θα ήταν δε σαφώς αρτιότερο αν ο συγγραφέας είχε επιλέξει μια γλώσσα περισσότερο πειραματική και δουλεμένη.

Η πόλη του αναστέλλοντος ήλιου αποτελεί μια ακόμη συνεισφορά στην παρατηρούμενη, και οπωσδήποτε ελπιδοφόρα, στροφή της ελληνικής πεζογραφίας προς τον δημόσιο χώρο, μετά από μια μακρά περίοδο ιδιωτικών εστιάσεων και ενδοσκοπικών προθέσεων, ο δε συγγραφέας με την πρώτη του αυτή κατάθεση αποκαλύπτει ένα αξιόλογο ταλέντο και δημιουργεί βάσιμες προσδοκίες για ακόμη σημαντικότερες καταθέσεις στα επόμενα έργα του.

Νίκος Κουνενής, Αυγή 20/9/09